Difference between revisions of "Ulster Irish/Dúlra"
m |
|||
| (7 intermediate revisions by the same user not shown) | |||
| Line 1: | Line 1: | ||
(Jake Dalzell 27/06/25) | |||
Bhí mé i nGaeltacht Thír Chonaill ar feadh coicíse i mí an Mheithimh 2025. Seo cuid de na focla a chuala mé a bhaineas leis an dúlra, ainmhíthe, an iascaireacht, an talmhaíocht ⁊rl. Bíodh a fhios agad gur guta eadar [ɛ] agus [e] atá in [è]. | |||
==== Aice ==== | |||
Poll/eag i gcarraig is maith le gliomaigh agus crúbógaí. | |||
Rann na Feirste [ak´ə], pl. [nə ˈhak´iə̆hə] | |||
==== Aicíd na bpréataí ==== | |||
''Phytophthora infestans'' (Béarla ''potato blight'') | |||
Rann na Feirste [ak´ɪ̈d̚´ nə b´rɛːti] | |||
==== Ain-bheathaigh ==== | |||
Ainmhithe contúirteacha na farraige (searcannaí srl) | |||
Rann na Feirste [ˈan´ˌv´ɛhi] | |||
==== Aiste ==== | |||
Fonn léim ar iasc (Béarla ''condition where the fish want to jump into boat/net'') | |||
Rann na Feirste [aɕt´ə] Aiste a chur ar an iasc | |||
==== Baoite ==== | |||
Béarla ''fishing bait'' | |||
Rann na Feirste [bwɑitə] | |||
==== Beathach ==== | ==== Beathach ==== | ||
''horse'' | Béarla ''horse'' | ||
Árainn Mhór [b´èəx], ''ar a bheathach'' [ɛr ə ˈv´èəx] | |||
Rann na Feirste [b´ɛəh] | |||
Cf. Toraigh [b´aː]<ref name="Hamilton">Hamilton, J. N. (1974). ''A phonetic study of the Irish of Tory Island, Co. Donegal.'' Institute of Irish Studies, The Queen’s University of Belfast. | |||
</ref> | |||
==== Breallach ==== | |||
''Lutraria'' spp. (Béarla ''otter shell'') | |||
Rann na Feirste [b´r´aʟa], pl. [b´r´aʟi] | |||
==== Cahootchie? ==== | |||
Béarla ''fishing spinner'' | |||
Rann na Feirste [kaˈhut´ɕi] | |||
Tháinig seo as ainm branda de réir an chainteora. | |||
==== Cailleach ==== | |||
1. Préataí beaga fágtha i ndiaidh an fhómhair | |||
Rann na Feirste pl. [kaʟ´ahai] | |||
2. (Cailleach dhubh) ''Phalacrocorax carbo'' (Béarla ''Cormorant'') | |||
==== Cáitheadh na dtonn ==== | ==== Cáitheadh na dtonn ==== | ||
''sea spray'' | Béarla ''sea spray'' | ||
Rann na Feirste [kæhu] | Rann na Feirste [kæhu] | ||
Níl duifear fuaime eadar seo agus ''caitheadh''. | |||
==== Cál faiche ==== | |||
''Urtica dioica'' (Béarla ''nettles'') | |||
Rann na Feirste [ˌkɑˑl ˈfæˑj] | |||
==== Caora ==== | ==== Caora ==== | ||
| Line 21: | Line 84: | ||
Rann na Feirste gen. pl. [ɴə gᴇːrəx] | Rann na Feirste gen. pl. [ɴə gᴇːrəx] | ||
An fhoirm ghinideach iolra thraidisiúnta le [ᴇː] – insa tuiseal ainmneach bíonn [ʉː] ann. | |||
==== Clár ==== | ==== Clár ==== | ||
''flat plain (of the sea)'' | Béarla ''flat plain (of the sea)'' | ||
Toraigh “Tá an fharraige 'na chlár.” | Toraigh “Tá an fharraige 'na chlár.” | ||
==== Cloch bheag doirnín ==== | |||
Rann na Feirste [klɔʰ v´ɘg dɔrɴ´in´] | |||
==== Cnuasach ==== | |||
Béarla ''foraging (on the shore)'' | |||
Rann na Feirste gen. [d´ænu cruːsi] Bheadh na mná ag déanamh cnuasaigh. | |||
==== Coraíocht ==== | |||
Béarla ''(arable) cultivation'' | |||
Rann na Feirste [fi ˈxɔriaʰt] Bhí an talamh uilig faoi choraíocht. | |||
Cf. Oibrithe | |||
==== Corróg ==== | |||
Béarla ''hooks on a fishing line'' | |||
Rann na Feirste pl. [kɔrɔgi] | |||
==== Creabhar ==== | ==== Creabhar ==== | ||
''cleg, horsefly'' | Tabanidae (Béarla ''cleg, horsefly'') | ||
Árainn Mhór [k´r´awer], pl. [nə ˈk´r´awer´] | Árainn Mhór [k´r´awer], pl. [nə ˈk´r´awer´] | ||
| Line 37: | Line 124: | ||
==== Creimeadh isteach ==== | ==== Creimeadh isteach ==== | ||
''Erosion, undercutting (of a cliff)'' | Béarla ''Erosion, undercutting (of a cliff)'' | ||
Rann na Feirste [k´r´ɛm´u] | Rann na Feirste [k´r´ɛm´u] | ||
| Line 43: | Line 130: | ||
==== Crúbóg ==== | ==== Crúbóg ==== | ||
'' | ''Cancer pagurus'' (Béarla ''Edible Crab) | ||
Cf. ''portán''. Bhí an duifear seo ag cainteoirí as Árainn Mhór agus Rann na Feirste. | |||
==== Deargóg ==== | |||
Béarla ''Pollock'' | |||
Rann na Feirste [d´arəgɔg] | |||
==== Dorg ==== | |||
Líne iascaireachta. | |||
Rann na Feirste [darəg] | |||
==== Dos ==== | ==== Dos ==== | ||
'' | Béarla ''small tuft of grass'' | ||
Toraigh [dʌs] “Ní fhásfadh dos ar bith ansin” (of a barren place) | Toraigh [dʌs] “Ní fhásfadh dos ar bith ansin” (of a barren place) | ||
==== Dubhar? ==== | |||
Béarla ''ground bait (bait broadcast on water to attract fish)'' | |||
Rann na Feirste [duwər]? (cha chuala mé an ceann seo go soilléarach) | |||
==== Feabhar ==== | |||
Béarla ''weight on a fishing line'' | |||
Rann na Feirste [f´awər] | |||
==== Gaoth chothrom ==== | ==== Gaoth chothrom ==== | ||
'' | Béarla ''even wind'' | ||
Toraigh [gɯː ˈxɔr̥əm] | Toraigh [gɯː ˈxɔr̥əm] | ||
| Line 61: | Line 172: | ||
==== Giobach ==== | ==== Giobach ==== | ||
''choppy, rough (of the sea)'' | Béarla ''choppy, rough (of the sea)'' | ||
Toraigh [g´ʌbɑ] | Toraigh [g´ʌbɑ] | ||
| Line 67: | Line 178: | ||
==== Glas binne ==== | ==== Glas binne ==== | ||
''trapped below a cliff'' | Béarla ''trapped below a cliff'' | ||
Rann na Feirste: Tá caora faoi ghlas binne [fiː ɰʟɑs b´ɪ̈ɴ´ə] ''A sheep has gone down a cliff and is now trapped below it.'' | Rann na Feirste: Tá caora faoi ghlas binne [fiː ɰʟɑs b´ɪ̈ɴ´ə] ''A sheep has gone down a cliff and is now trapped below it.'' | ||
==== Glasán ==== | |||
Tá an t-iasc seo cosúil leis an liúdar ach tá sé glas. | |||
==== Iomghaoth ==== | ==== Iomghaoth ==== | ||
''Sudden strong gust of wind'' | Béarla ''Sudden strong gust of wind'' | ||
Toraigh pl. [ʌˈmiaha] | Toraigh pl. [ʌˈmiaha] | ||
Is suimiúil gurb ar an darna siolla atá an bhéim – seans gurb ag an chainteoir seo amháin atá sin nó seans gurb é an tuige sin dó gur comhfhocal atá ann (im- + gaoth). Dúirt an cainteoir gur focal atá ann “a bhí ag na seandaoiní”. | |||
==== Leathach ==== | ==== Leathach ==== | ||
''wrack (seaweed)'' | Béarla ''wrack (seaweed)'' | ||
Árainn Mhór [L´èəx] | Árainn Mhór [L´èəx] | ||
Cf. Toraigh [ʟ´aː]<ref name="Hamilton"></ref> a ghní rím le trágha [trɑː] insan amhrán ''Beití Sailí Deain'': | |||
<blockquote> | <blockquote> | ||
''Nuair a théimse siar chun na trágha'' | ''Nuair a théimse siar chun na trágha'' | ||
| Line 91: | Line 206: | ||
''A chur amach bodóg agus leathach'' | ''A chur amach bodóg agus leathach'' | ||
</blockquote> | </blockquote> | ||
==== Liúdar ==== | |||
Béarla ''Coalfish'' | |||
Rann na Feirste [ʟ´uːdər] | |||
==== Mea Ghabhair? ==== | ==== Mea Ghabhair? ==== | ||
''Snipe'' | ''Gallinago gallinago'' (Béarla ''Snipe'') | ||
an Spidéal [ˌm´æː ˈɣawer´] | an Spidéal [ˌm´æː ˈɣawer´] | ||
I | Tá a fhios agam nach Gaeilic Uladh atá ann ach chuala mé é nuair a bhí mé i dTír Chonaill so chuir mé anseo é. | ||
==== Mórtas farraige ==== | |||
Farraige gharbh | |||
==== Murlas ==== | |||
''Scomber scombrus'' (Béarla ''Mackerel'') | |||
Rann na Feirste [mʌrləs] | |||
I Rann na Feirste dúirt siad sa tseanam gur iasc “cáidheach” a bhí ann. | |||
==== Mushroom ==== | |||
Toraigh [ˈmʌɕrumi ˈgɑːrl´ɔg´] mushroomaí gáirleoige | |||
==== Oibrithe ==== | |||
Béarla ''under (arable) cultivation'' | |||
Rann na Feirste [ɪ̈b´r´ɪ̈ɕt´ə] Bhí an talamh uilig oibrithe. | |||
Cf. Coraíocht | |||
==== Portán ==== | ==== Portán ==== | ||
''Shore Crab'' | Béarla ''Shore Crab'' | ||
Árainn Mhór [partan] | Árainn Mhór [partan] | ||
Rann na Feirste [pɑrtan] | |||
Cf. ''crúbóg''. Bhí an duifear seo ag cainteoirí as Árainn Mhór agus Rann na Feirste. | |||
==== Reithe ==== | |||
Rann na Feirste [raiçə] | |||
==== Ruacán ==== | |||
Béarla ''cockle'' | |||
Rann na Feirste pl. [ruakan´] | |||
==== Ruball ==== | ==== Ruball ==== | ||
Rann na Feirste gen. [rʌb´l´ə ~ rʌbl´ə] | Rann na Feirste gen. [rʌb´l´ə ~ rʌbl´ə] | ||
==== Saíán ==== | |||
“Cosúil le deargógaí óga” ~4-8" | |||
Rann na Feirste pl. [si.an´] | |||
==== Saotharcán ==== | ==== Saotharcán ==== | ||
''Lapwing'' | ''Vanellus vanellus'' (Béarla ''Lapwing'') | ||
Rann na Feirste [sᴇːrkan] | Rann na Feirste [sᴇːrkan] | ||
Cf. Toraigh ''saotharcóg'' [sᴇːrkɔg].<ref name="Hamilton"></ref> | |||
==== Scaineagán ==== | |||
Clocha beaga thart fá 1.5cm – bíonn an t-iolra ann. | |||
Rann na Feirste [skanagan´] | |||
==== Sceartán ==== | ==== Sceartán ==== | ||
''tick'' | Béarla ''tick'' | ||
Árainn Mhór [ɕk´artan] | Árainn Mhór [ɕk´artan] | ||
| Line 128: | Line 297: | ||
==== Sceith ==== | ==== Sceith ==== | ||
''spawning (of herring)'' | Béarla ''spawning (of herring)'' | ||
Rann na Feirste [ɕk´e] | Rann na Feirste [ɕk´e] | ||
Chóir-a-bheith gur [ɪ] a bhí sa ghuta. | |||
==== Scion mara ==== | |||
Pharidae (Béarla ''razor clams'') | |||
Rann na Feirste pl. [ˌɕg´ɪ̈n´ə ˈmɑrə] | |||
==== Sealgóg ==== | |||
An píosa den iasc eadar ruball agus corp (Béarla ''caudal peduncle'') | |||
Rann na Feirste [ɕaləgɑg] | |||
==== Slat saileoige ==== | |||
Béarla ''sally (willow) rod'' | |||
Rann na Feirste [ˌslat ˈsɪ̈l´ɔg´ə] | |||
==== Sligeán ==== | |||
“Rud ar bith a bhfuil blaosc air” (Béarla ''shellfish'') | |||
Rann na Feirste pl. [ɕl´ɪ̈g´an´] | |||
==== Sligeán dubh ==== | |||
Béarla ''mussels'' | |||
Rann na Feirste pl. [ɕl´ɪ̈gan´ ɣuʰ] | |||
==== Slugach ==== | |||
''Arenicola marina'' (Béarla ''Lugworm'') | |||
Rann na Feirste pl. [slʌgi] | |||
San áit a mbíonn slugach bíonn ''cnapán'' [krapan] ann agus poll ag n-a thaoibh [ˈpʌʟ ɪ̈gnə ˈhiːv´]. | |||
==== Stacán ==== | ==== Stacán ==== | ||
''sea stack'' | Béarla ''sea stack'' | ||
Rann na Feirste [stakan] | Rann na Feirste [stakan] | ||
==== Tréataí ==== | |||
Línte in áit a mbeadh uisce ina rith ar chloich, ar éadaigh ⁊rl. Dá mbeadh sé ag cur fearthanna bheadh tréataí ar do chuid éadaigh. | |||
Rann na Feirste [t´r´eːti] | |||
==== Trosc ==== | |||
Rann na Feirste [trɔ̜sk] | |||
= References = | = References = | ||
Latest revision as of 17:12, 27 June 2025
(Jake Dalzell 27/06/25)
Bhí mé i nGaeltacht Thír Chonaill ar feadh coicíse i mí an Mheithimh 2025. Seo cuid de na focla a chuala mé a bhaineas leis an dúlra, ainmhíthe, an iascaireacht, an talmhaíocht ⁊rl. Bíodh a fhios agad gur guta eadar [ɛ] agus [e] atá in [è].
Aice
Poll/eag i gcarraig is maith le gliomaigh agus crúbógaí.
Rann na Feirste [ak´ə], pl. [nə ˈhak´iə̆hə]
Aicíd na bpréataí
Phytophthora infestans (Béarla potato blight)
Rann na Feirste [ak´ɪ̈d̚´ nə b´rɛːti]
Ain-bheathaigh
Ainmhithe contúirteacha na farraige (searcannaí srl)
Rann na Feirste [ˈan´ˌv´ɛhi]
Aiste
Fonn léim ar iasc (Béarla condition where the fish want to jump into boat/net)
Rann na Feirste [aɕt´ə] Aiste a chur ar an iasc
Baoite
Béarla fishing bait
Rann na Feirste [bwɑitə]
Beathach
Béarla horse
Árainn Mhór [b´èəx], ar a bheathach [ɛr ə ˈv´èəx]
Rann na Feirste [b´ɛəh]
Cf. Toraigh [b´aː][1]
Breallach
Lutraria spp. (Béarla otter shell)
Rann na Feirste [b´r´aʟa], pl. [b´r´aʟi]
Cahootchie?
Béarla fishing spinner
Rann na Feirste [kaˈhut´ɕi]
Tháinig seo as ainm branda de réir an chainteora.
Cailleach
1. Préataí beaga fágtha i ndiaidh an fhómhair
Rann na Feirste pl. [kaʟ´ahai]
2. (Cailleach dhubh) Phalacrocorax carbo (Béarla Cormorant)
Cáitheadh na dtonn
Béarla sea spray
Rann na Feirste [kæhu]
Níl duifear fuaime eadar seo agus caitheadh.
Cál faiche
Urtica dioica (Béarla nettles)
Rann na Feirste [ˌkɑˑl ˈfæˑj]
Caora
Rann na Feirste gen. pl. [ɴə gᴇːrəx]
An fhoirm ghinideach iolra thraidisiúnta le [ᴇː] – insa tuiseal ainmneach bíonn [ʉː] ann.
Clár
Béarla flat plain (of the sea)
Toraigh “Tá an fharraige 'na chlár.”
Cloch bheag doirnín
Rann na Feirste [klɔʰ v´ɘg dɔrɴ´in´]
Cnuasach
Béarla foraging (on the shore)
Rann na Feirste gen. [d´ænu cruːsi] Bheadh na mná ag déanamh cnuasaigh.
Coraíocht
Béarla (arable) cultivation
Rann na Feirste [fi ˈxɔriaʰt] Bhí an talamh uilig faoi choraíocht.
Cf. Oibrithe
Corróg
Béarla hooks on a fishing line
Rann na Feirste pl. [kɔrɔgi]
Creabhar
Tabanidae (Béarla cleg, horsefly)
Árainn Mhór [k´r´awer], pl. [nə ˈk´r´awer´]
Creimeadh isteach
Béarla Erosion, undercutting (of a cliff)
Rann na Feirste [k´r´ɛm´u]
Crúbóg
Cancer pagurus (Béarla Edible Crab)
Cf. portán. Bhí an duifear seo ag cainteoirí as Árainn Mhór agus Rann na Feirste.
Deargóg
Béarla Pollock
Rann na Feirste [d´arəgɔg]
Dorg
Líne iascaireachta.
Rann na Feirste [darəg]
Dos
Béarla small tuft of grass
Toraigh [dʌs] “Ní fhásfadh dos ar bith ansin” (of a barren place)
Dubhar?
Béarla ground bait (bait broadcast on water to attract fish)
Rann na Feirste [duwər]? (cha chuala mé an ceann seo go soilléarach)
Feabhar
Béarla weight on a fishing line
Rann na Feirste [f´awər]
Gaoth chothrom
Béarla even wind
Toraigh [gɯː ˈxɔr̥əm]
Giobach
Béarla choppy, rough (of the sea)
Toraigh [g´ʌbɑ]
Glas binne
Béarla trapped below a cliff
Rann na Feirste: Tá caora faoi ghlas binne [fiː ɰʟɑs b´ɪ̈ɴ´ə] A sheep has gone down a cliff and is now trapped below it.
Glasán
Tá an t-iasc seo cosúil leis an liúdar ach tá sé glas.
Iomghaoth
Béarla Sudden strong gust of wind
Toraigh pl. [ʌˈmiaha]
Is suimiúil gurb ar an darna siolla atá an bhéim – seans gurb ag an chainteoir seo amháin atá sin nó seans gurb é an tuige sin dó gur comhfhocal atá ann (im- + gaoth). Dúirt an cainteoir gur focal atá ann “a bhí ag na seandaoiní”.
Leathach
Béarla wrack (seaweed)
Árainn Mhór [L´èəx]
Cf. Toraigh [ʟ´aː][1] a ghní rím le trágha [trɑː] insan amhrán Beití Sailí Deain:
Nuair a théimse siar chun na trágha
A chur amach bodóg agus leathach
Liúdar
Béarla Coalfish
Rann na Feirste [ʟ´uːdər]
Mea Ghabhair?
Gallinago gallinago (Béarla Snipe)
an Spidéal [ˌm´æː ˈɣawer´]
Tá a fhios agam nach Gaeilic Uladh atá ann ach chuala mé é nuair a bhí mé i dTír Chonaill so chuir mé anseo é.
Mórtas farraige
Farraige gharbh
Murlas
Scomber scombrus (Béarla Mackerel)
Rann na Feirste [mʌrləs]
I Rann na Feirste dúirt siad sa tseanam gur iasc “cáidheach” a bhí ann.
Mushroom
Toraigh [ˈmʌɕrumi ˈgɑːrl´ɔg´] mushroomaí gáirleoige
Oibrithe
Béarla under (arable) cultivation
Rann na Feirste [ɪ̈b´r´ɪ̈ɕt´ə] Bhí an talamh uilig oibrithe.
Cf. Coraíocht
Portán
Béarla Shore Crab
Árainn Mhór [partan]
Rann na Feirste [pɑrtan]
Cf. crúbóg. Bhí an duifear seo ag cainteoirí as Árainn Mhór agus Rann na Feirste.
Reithe
Rann na Feirste [raiçə]
Ruacán
Béarla cockle
Rann na Feirste pl. [ruakan´]
Ruball
Rann na Feirste gen. [rʌb´l´ə ~ rʌbl´ə]
Saíán
“Cosúil le deargógaí óga” ~4-8"
Rann na Feirste pl. [si.an´]
Saotharcán
Vanellus vanellus (Béarla Lapwing)
Rann na Feirste [sᴇːrkan]
Cf. Toraigh saotharcóg [sᴇːrkɔg].[1]
Scaineagán
Clocha beaga thart fá 1.5cm – bíonn an t-iolra ann.
Rann na Feirste [skanagan´]
Sceartán
Béarla tick
Árainn Mhór [ɕk´artan]
Sceith
Béarla spawning (of herring)
Rann na Feirste [ɕk´e]
Chóir-a-bheith gur [ɪ] a bhí sa ghuta.
Scion mara
Pharidae (Béarla razor clams)
Rann na Feirste pl. [ˌɕg´ɪ̈n´ə ˈmɑrə]
Sealgóg
An píosa den iasc eadar ruball agus corp (Béarla caudal peduncle)
Rann na Feirste [ɕaləgɑg]
Slat saileoige
Béarla sally (willow) rod
Rann na Feirste [ˌslat ˈsɪ̈l´ɔg´ə]
Sligeán
“Rud ar bith a bhfuil blaosc air” (Béarla shellfish)
Rann na Feirste pl. [ɕl´ɪ̈g´an´]
Sligeán dubh
Béarla mussels
Rann na Feirste pl. [ɕl´ɪ̈gan´ ɣuʰ]
Slugach
Arenicola marina (Béarla Lugworm)
Rann na Feirste pl. [slʌgi]
San áit a mbíonn slugach bíonn cnapán [krapan] ann agus poll ag n-a thaoibh [ˈpʌʟ ɪ̈gnə ˈhiːv´].
Stacán
Béarla sea stack
Rann na Feirste [stakan]
Tréataí
Línte in áit a mbeadh uisce ina rith ar chloich, ar éadaigh ⁊rl. Dá mbeadh sé ag cur fearthanna bheadh tréataí ar do chuid éadaigh.
Rann na Feirste [t´r´eːti]
Trosc
Rann na Feirste [trɔ̜sk]